'WEERslag' en 'WEERomstuit'

Het Warme Noorden
Op zondag 16 november 2014 belicht het VPRO-programma 'Tegenlicht' zo'n tegendraadse reactie op de opwarming van de Aarde. Onder de titel "Het warme noorden" wordt de situatie in het Noordpoolgebied onder de loep genomen. Deze regio warmt sneller op dan andere delen van onze planeet. Toch zien sommigen hier eerder positieve dan negatieve gevolgen. In 'Tegenlicht' leidt Aleqa Hammond, ex-premier van Groenland, ons rond langs allerlei projecten die opbloeien op het eiland. In kassen worden voor het eerst aardbeien geteeld. Boeren oogsten tweemaal hooi per jaar in plaats van eenmaal. Zij profiteren niet meer alleen van de lange dagen in het groeiseizoen, maar ook van de warmere zomers. Vissers vangen meer en grotere kabeljauwen in de wateren rondom het eiland. Zij treffen ook steeds vaker soorten aan die voorheen exotisch waren, zoals makreel en haring. Mevrouw Hammond vat het kernachtig samen: "wij weigeren slachtoffers van de klimaatverandering te worden!"


Groenland veert op
Groenland veert op, letterlijk en figuurlijk. Als directe weerslag van de opwarming smelt de landijskap. In toenemende mate bevrijd van de druk van het ijs komt het land omhoog. Dat gaat sneller dan de stijging van de zeespiegel. Hier is dus sprake van een relatieve zeespiegeldáling. Groenland veert ook figuurlijk op, het land ontwaakt als het ware uit een lange winterslaap. Oliemaatschappijen en mijnbouwbedrijven zien hun kans schoon om allerhande delfstoffen te winnen. Het ijs trekt zich steeds verder terug en voorraden uranium, aardolie en edelstenen komen binnen handbereik. Dat houdt de belofte in van economische groei en toename van de werkgelegenheid. De toeristische sector op Groenland probeert ook voorzichtig een graantje mee te pikken. Het loopt nog niet storm, maar 'klimaattoeristen' zijn van harte welkom om naar het smeltende landijs te komen kijken. We zien in 'Tegenlicht' hoe een gids twee bezoekers meetroont naar de rand van het landijs. Hij rijdt hen met een grote bus over de langste weg van het eiland. Deze is 30 km lang en aangelegd in 2001 door het Volkswagenconcern om auto's te testen. De gids vertelt dat de ijskap in 2012 ongeveer 23 meter lager was dan in 2001, wat neerkomt op een verticale afsmelt van ca. 2 meter per jaar. Het ijs heeft zich in deze 11 jaar ongeveer 100 meter horizontaal teruggetrokken.

Weerbarstige realiteit
"Weigeren slachtoffer te worden", dat klinkt strijdvaardig: de kont tegen de krib inderdaad. Er lijkt geen sprake te zijn van revisionisme, maar vooral van optimisme en opportunisme. In hoeverre sprake is van een realistische visie zal nog moeten blijken. Om nog maar een woordspeling toe te passen: de werkelijke situatie is vaak weerbarstiger dan gehoopt en verwacht. De gewenste 'klimaattoeristen' zijn feitelijk 'ramptoeristen' die geld in het laatje brengen terwijl ze zich aan een ecologisch drama vergapen. Het is ook nog maar de vraag hoe de exploitatie van grondstoffen en toerisme op Groenland gaat uitpakken voor het kwetsbare landschap en milieu. Dat is de keerzijde van de keerzijde van de medaille. Een andere vraag is hoe kan worden voorkomen dat de winst in de zakken van buitenlandse ondernemers verdwijnt en wegvloeit van het eiland. Voor de inheemse bevolking, de Inuit, levert de opwarming grote uitdagingen op. Zij zien hun leefomgeving drastisch veranderen en hebben de keuze tussen aanpassen of vertrekken. Volgens Aleqa Hammond overleven zij al 4500 jaar en is er dus niets aan de hand. Voor bijvoorbeeld zeehonden en ijsberen ligt dat niet zo simpel. Aanpassen of vertrekken c.q. vluchten? Mogelijk rest er voor hen niets anders dan uitsterven!

Verlies of winst?
Elders in de Arctische regio is men eveneens druk doende om potentieel verlies om te buigen in potentiële winst. IJsland is al 'klimaatneutraal', mede doordat geothermische en hydro-elektrische bronnen voorzien in de energiebehoeften van de bevolking. Men droomt al over export van 'groene energie' door pijpleidingen naar Schotland en de rest van Groot-Brittannië. Politici en ondernemers op IJsland streven ook naar de vestiging van grote data-centra op het eiland. Computerservers slurpen enorme hoeveelheden energie op. Dat is hier ruim voorhanden en wordt ook nog duurzaam opgewekt. Het is een prachtig vergezicht: IJsland als veilige haven voor data-opslag in een woelige wereld. Vooral China lijkt geïnteresseerd en bereid te investeren in het inhalen van de economische banden met IJsland. Daarbij speelt het besef dat de opwarming van de aarde met name China hard kan treffen. Chinezen kopen al boerderijen van IJslanders op. Arm IJsland, dat wordt dringen als niet alleen 'klimaatvluchtelingen' uit Zuid-Europa, maar ook uit China hier hun heil zoeken!


North meets East
In juni 2014 wordt de samenwerking tussen IJsland en China bekrachtigd tijdens een symposium onder de titel 'North meets East'. Daarmee is de toon gezet: in het hoge noorden komen de wijzen uit het oosten. Eigenbelang en win-winsituaties gaan hand in hand. Rusland is begonnen met olie -en gasboringen in de Kara-zee. Een belangrijke investeerder wil de haven van het Noorse Kirkenes uitbreiden. Hij heeft in 2007 de ijzermijn ter plaatse al heropend. Dit allemaal in het vooruitzicht dat de scheepvaart om de Noord, door de Barentszee en de Beringstraat steeds belangrijker wordt. Vanuit Noord-Europa is deze route naar Azië 40% sneller dan via het Suez-kanaal en de Straat van Malakka. Voorlopig zijn nog wel Russische ijsbrekers nodig om dat lastige laatste zeeijs weg te werken. De strijd om de macht in het hoge noorden lijkt te zijn losgebarsten. Denemarken claimt een deel van het gebied op grond van het bezit van Groenland. Aleqa Hammond hoopt dat Groenland in het kielzog van de economische opleving zich los kan maken van het Deense moederland. De kans daarop lijkt eerder kleiner dan groter te worden. Rusland heeft al demonstratief zijn vlag geplant op de Noordelijke IJszee. De territoriale grenzen op zee met buurland Noorwegen zijn in onderling overleg vastgesteld. Dat geeft ook de Noren vrijheid van handelen.

Groenland en Thule
'North meets East', de blik wordt blijkbaar niet zuidwaarts gericht. Canada en de USA verdedigen hun eigen belangen in het Arctisch gebied. Europa blijft amechtig hijgend achterop. Te druk met onze eigen besognes of zo. Onder invloed van de klimatologische en economische veranderingen verschuiven de machtscentra. Zo'n 30 jaar geleden liet kinderboekenschrijfster Thea Beckman haar 'Thule'-reeks het licht zien. In de verre toekomst doet, na een dramatische kanteling van de aardas, Groenland eindelijk zijn naam eer aan. Het is veranderd in een soort van paradijs ('Thule' genaamd) met een gematigd klimaat waar mens en natuur in harmonie met elkaar leven. Op een kwade dag arriveert een schip met een invasiemacht uit Europa. Dat oude continent wordt geteisterd door hitte, droogte en honger en geregeerd door tirannen. Er brandt een strijd om de macht los die voorgoed een eind maakt aan het sprookjesachtige bestaan op Thule. Een Science Fictionverhaal met een duidelijke boodschap, bijna actueel. Je zou haast zeggen dat Beckman gezegend was met een voorzienige blik.


De column van Dick Bravenboer januari 2014