Weerklank

Jeugdherinneringen, als weerklank van het verleden leveren voor mij persoonlijk ook veel voorbeelden van weerklank(en) op. Sommige daarvan zijn zo specifiek dat ik deze niet meer heb gehoord na het verlaten van het ouderlijk huis. Loeiende misthoorns van schepen op de Lek bijvoorbeeld. Vermoedelijk zijn misthoorns uit de gratie geraakt door de opkomst van radarsystemen aan boord. Hoe dan ook, sinds ruim vier jaar woon ik weer dicht bij een rivierdijk, maar de misthoorns van mijn kindertijd zijn niet weergekeerd. Ik mis het geluid wel een beetje, zo melancholiek, eenzaam zelfs. Mist heeft van zichzelf geen geluid, het dempt geluid. Of het moet het geluid van vallende druppels zijn. Bomen zachtjes uitdruppelend in de mist, een triestig beeld en geluid.

Roepende ganzen, hoog in de lucht, ook zo’n jeugdherinnering. Niet echt specifiek, dat hoor ik nog steeds, gedurende de laatste maanden van het jaar. In de mist en het donker klonk en klinkt het extra weemoedig. De lokroep van de naderende winter. Onzichtbaar vlogen de dieren in V-formatie; de ‘V’ van ‘Vorst’ hoopte ik als kind en ik geloofde er ooit ook echt in.  Meestal werd het de ‘V’ van ‘Vruchteloze Verlangens’ en ‘Vergeet het maar!’. Dat is ook het afgelopen seizoen weer gebleken.

Mijn ouderlijk huis staat in Nieuw Lekkerland, een kilometer of twee ten oosten van vier hoge hoogspanningsmasten. Twee stroomleidingen kruisen de Lek op tientallen meters hoogte. Twee van de vier pylonen zijn met 163 meter de hoogste in hun soort van Nederland. (De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat een ervan op het grondgebied van Lekkerkerk staat). Herinneringen aan (westelijke) stormen in mijn jeugd zijn verbonden aan het gegier rondom het huis. Veel fascinerender echter waren de hoge zoemgeluiden die de hoogspanningsleidingen produceerden. Een monotoon geluid, geregeld ook tweetonig, dat ontstond doordat die leidingen door de harde wind als reuzesnaren werden ‘aangeslagen’. Windvlagen hoorde je al van tevoren aankomen door het aanzwellen van die zoemtonen. Eigenlijk mat ik de kracht van een storm min of meer af aan de intensiteit van en variatie in die zoemende geluiden. Onheilspellend konden die klanken zijn, moderne versies van de ‘banshees’, de jammerende feeën uit de Ierse folklore. Gehuil in de schoorsteen, gefluit rondom de gevels en op de achtergrond een constant hoog gejammer; het kon goed spoken buiten.

Hoe klinkt hét weer dan eigenlijk? Deze vraag is onmogelijk eenduidig te beantwoorden. De klank kan variëren van subtiel tot grof. Nogmaals de wind: deze kan ritselen door het riet, ruisen door de bomen of loeien langs een galerijflat.  De klanken van neerslag zijn onmiskenbaar en zeer herkenbaar. Regen kan tikken, maar ook roffelen. Hetzelfde geldt voor hagel. IJsregen en korrelsneeuw laten meer subtiele geluidjes horen, moeilijk van elkaar te onderscheiden. Er bungelt nog het een en ander aan de onderzijde van de gehoorgrens: het tinkelen van beijzelde takken, het sissen van stuifsneeuw en –zand.

Aan de bovenzijde van de gehoorgrens treffen we de grovere weerklanken aan. Mij spreekt in deze categorie de donder het meest aan. Een zware onweersbui kan een heel geluidsregister opentrekken: rommelende, knetterende, dreunende en/of ratelende slagen. Eén bepaalde onweersklap uit mijn jeugd is mij in het bijzonder bijgebleven. Dat was tijdens een besneeuwde winterdag ergens in de jaren ’80. Totaal onverwacht daverde het door de mist. Een jager in de polder net buiten Nieuw Lekkerland werd daarbij dodelijk door de bliksem getroffen. Het was letterlijk en figuurlijk een doffe dreun die lang bleef nagalmen.

Elk seizoen kent zijn specifieke weer(gerelateerde) geluiden. Ik pik de winter er maar even uit. De ganzen als ‘bovenaards’ verschijnsel zijn al ter sprake gekomen. Het winters ochtendgloren kent ook een klank die juist ‘laag-bij-de-gronds’ is. Een schrapend geluid dat door de gordijnen van de slaapkamer dringt. Nog voor je uit bed stapt weet je al hoe laat het is: bevroren autoruiten. Na het ontbijt sta je zelf mopperend ramen te schrappen. En als het tegenzit duurt dat ruitenkrabseizoen van oktober tot in april! Er zijn geluiden die ik zelf nog nooit ‘live’ heb gehoord: dat van kruiend ijs bijvoorbeeld. Ik ken wel het geschuur van drijfijs op de grote rivieren, maar dat is minder indrukwekkend. Een ijsvloer heeft ook zijn eigen repertoire: zingend als, soms op tientallen meters afstand, schaatsers naderen; knallend als de spanning door uitzetting even teveel wordt. IJzel is een bijzondere afgeleide hiervan. Ik herinner me uit januari 1979 het geratel van losgedooide ijsplakkaten op het dak. Dat lawaai hield mijn ouders en mij uit mijn slaap. De invallende dooi kent ook troosteloze klanken:  van smeltwater druppelend van de dakpannen, stromend door de goot, gorgelend in de regenpijpen. Het besef dringt door dat het voor korte of lange tijd uit is met de sneeuw en/of ijspret.

Sneeuw is trouwens een ‘geval apart’. Een verse sneeuwlaag dempt geluid, maar op een heel andere manier dan mist. Bij aanhoudende sneeuwval wordt het buiten steeds stiller en niet alleen omdat het verkeer wordt lamgelegd. Zo’n pak sneeuw heeft aan de andere kant ook zijn eigen klanken. Aan het geluid dat de sneeuwlaag maakt als je erdoorheen loopt kun je horen hoe koud het is. Hoe meer het knerpt hoe harder het vriest. Als de dooi er korte metten mee maakt verandert de klank: kleffe kledders smakken onsmakelijk op de grond. Naar mijn bescheiden mening is dit een van de meest deprimerende weerklanken. Door een smeltende sneeuwlaag soppen is daarnaast een uitgesproken smerige bezigheid……. naar mijn persoonlijke mening.

Hoe moet dat nou met de overige drie seizoenen? Ik zal het verder maar kort houden. Behandeld zijn: mist, regen en storm (herfst). Hagel en onweer heb ik aangestipt (zomer). De lente is lastig: zonnig weer, met schrale oostenwinden, hoe klinkt dat? Het is ook duidelijk een overgangsperiode, met soms nog winterse of al zomerse kenmerken. Eén bepaald weertype is mogelijk specifiek voorjaarsachtig: de ‘maartse’ bui. Een lust voor het oog: een donkere wolkenpartij met een pracht van een neerslaggordijn beschenen door een felle zon. Als ik dat zie hoop ik dat die bui recht overtrekt vanwege de zinnenprikkelende ervaringen. Eerst wordt de hemel grijs en het zonlicht gedimd. Daarna begint het geritsel van de vallende ijskorreltjes- eerst aarzelend gefluister, later luider, vervolgens weer afnemend. De blote huid wordt gestreeld, een beetje geprikkeld soms. Midden in zo’n neerslaggordijn, meer een soort van wapperende vitrage, wisselt het zicht constant. Om je heen is alles even wit. Een heerlijke desoriëntatie is het gevolg; Maartse buien (ook in april en zelfs begin mei) daar heb ik beslist wel oren naar!



De column van Dick Bravenboer april 2014