Downbursts

Regelmatig komt het voor dat tijdens buien door wind aanzienlijke schade wordt aangericht aan gebouwen en bomen. De schade is zo omvangrijk (daken ontzet, bomen om, auto's verschoven) dat vrijwel onmiddelijk de term "windhoos" valt.

Na onderzoek blijkt echter dat er vrijwel altijd sprake was van een zogenaamde "downburst". De windsnelheden die kunnen optreden in downburst zijn vergelijkbaar met die van een flinke windhoos. In deze weerinfo wordt ingegaan op het ontstaan van downbursts en hoe uit het schadepatroon kan worden afgeleid of er sprake was van een hoos of een burst.

Hoe ontstaat een downburst?

In een buienwolk is altijd sprake van op- en neergaande stromen. Neergaande stromen vinden we voornamelijk in dat deel van de bui waar ook de neerslag valt (koude, met vocht beladen lucht). Meestal gaat het hier om neergaande stromen over een groter gebied en met een beperkte snelheid.

1 - Soms ontstaat er echter een neergaande stroom van koude lucht die ruimtelijk slechts ca. 1 km in diameter is. Deze neergaande stroom is zeer scherp begrensd en de verticale snelheid hoger (zie foto).

Microburst in ontwikkeling.

Een zeer scherp begrensde hoeveelheid koude, natte lucht stort omlaag. Let ook op het "normale" neerslaggordijn rechts op de foto.

2 - Zodra deze stroom het oppervlak raakt moet ze gedwongen horizontaal uitwijken. Hierbij treedt een versnelling op waarbij een ringvormige horizontale "vortex" ontstaat (zie figuur, bij een hoos is sprake van een verticale vortex). Aan de grond uit zich dit in zware tot zeer zware windstoten.

Diagram microburst

Schematische weergave van een microburst en een tornado. Bij een burst is sprake van een horizontale vortex en het min of meer evenwijdig uitelkaar bewegen van lucht; bij een tornado van een verticale vortex en een indraaiende beweging van lucht.

Kracht, omvang en schade van een downburst
Downburst worden wel onderverdeeld in micro- en macrobursts. Microbursts hebben een omvang van maximaal 4 km, macrobursts zijn groter. Een microburst is meestal tussen de 5 en 15 minuten actief, een macroburst kan wel 30 minuten aanhouden. Aangezien een bui meestal beweegt kan het gebied waar schade optreedt b.v. 1 of meerdere kilometers breed zijn en zich uitstrekken over een aantal kilometer.

De windsnelheden in een microburst kunnen in zeldzame gevallen oplopen tot ca. 250 km/uur, tijdens macrobursts zijn snelheden tot ca. 215 km/uur gemeten. Deze snelheden komen overeen met een F2 tornado.

De schade die door downburst kan worden aangericht is aanzienlijk en (dus) vergelijkbaar met die van hozen, ook in Nederland. Denk hierbij aan omgewaaide bomen, schade aan daken (ontzet of vernield), omgewaaide caravans, auto's e.d.

Droge burst, vortex

Met name in deVerenigde Staten treden soms droge downbursts op. Het ontstaan is gelijk aan die van een natte microburst, de neerslag verdampt echter onder de basis van de bui. Op de serie foto's links is een droge burst te zien die stof e.d. de lucht in blaast. Mooi is de ontwikkeling van de horizontale vortex te zien.

Een downburst is te herkennen aan de zeer sterke horizontale uitstroom nabij het oppervlak.

Dit is goed op de foto links te zien.

Downburst wordt soms voor hoos aangezien
Mensen die een downburst hebben meegemaakt denken soms te maken hebben gehad met een windhoos. Dit is niet zo vreemd. Downbursts lijken allereerst namelijk soms op een windhoos. Het filmpje hieronder maakt dit enigszins duidelijk. De "wolk" (met neerslag beladen lucht) stort zich verticaal omlaag, en bij de uitstroom treden behoorlijke wervelingen op. Al met al lijkt dat soms op een hoos.
Mensen die een hoos hebben meegemaakt spreken vaak over het ontzettende lawaai waarmee de hoos gepaard ging. Echter, ook bij een downburst is sprake van dit lawaai (bij windsnelheden boven de ca. 150 km/uur). Animatie van de ontwikkeling van een downburst. Soms lijkt het of er een windhoos nadert

Was het een downburst of een windhoos: schadeprofiel
Ook al zijn er ooggetuigen die menen een "slurf" (windhoos) te hebben gezien, het blijft verstandig een grondige analyse te maken van het schadepatroon. Uit bovenstaande is namelijk duidelijk geworden dat een downburst op een windhoos kan lijken. Onderstaande tabel biedt hiertoe een handreiking. Maak altijd zoveel mogelijk aantekeningen en teken de schade in op een topografische kaart, inclusief de valrichting van bomen. Maak ook foto's, het liefst vanaf een hoog punt (b.v. flat) zodat je een goed overzicht krijgt.

Let op: soms worden "uitgedraaide" boomkronen gezien als bewijs dat er sprake was van een windhoos. Dat is onjuist. Ook een downburst zal dit veroorzaken. Dit verschijnsel ontstaat doordat bomen meestal niet symmetrisch zijn (takken steken uit e.d.). Bij veel wind zal de winddruk daardoor niet gelijkmatig verdeeld zijn op de boom waardoor (ook) een beweging ontstaat loodrecht op de windrichting. Hierdoor kunnnen (delen van) kronen worden uitgedraaid.

Bomen liggen min of meer evenwijdig: een sterke aanwijzing voor een downburst

Voorbeeld van een schadetekening. De pijlen geven de valrichting van bomen aan. De bomen liggen onder diverse hoeken en in min of meer gekromde lijnen (windhoos van Chaam, 25 juni 1967)

Figuur uit het artikel 'Windhozen' van Herman Wessels (1976, Zenit, 3, p.186-192).